Lokaal preventieakkoord West Maas en Waal

In de gezondheidszorg is een beweging zichtbaar van symptomen aanpakken (curatief werken) naar oorzaken aanpakken (preventief werken). Versterkt door de coronapandemie krijgt preventie steeds meer aandacht. Denk hierbij aan het ontwikkelen en behouden van een gezonde levensstijl.
De gemeente werkt de afgelopen jaren met verschillende partijen aan preventie. Hierbij is het draagvlak en de inbreng en inzet van samenwerkingspartners heel belangrijk. We doen dat bijvoorbeeld via het kringberaad met seniorenverenigingen, contact met dorpsplatforms, voor de aanpak van middelengebruik en in het beleid ‘Samen Beter 2017 – 2022’. Het LPA is een samenwerking waarin we hierover van gedachte kunnen wisselen en afspraken kunnen maken. 

Begin 2021 tekenden 37 partners het lokaal sportakkoord West Maas en Waal. Het lokaal sportakkoord en het preventieakkoord hebben veel raakvlakken, ook op het gebied van preventie. In 2022 willen we de twee akkoorden in elkaar vlechten. De samengesmolten documenten bieden basis voor één krachtig sport- en preventieakkoord West Maas en Waal Vitaal dat op de lange termijn wordt voortgezet. 

Preventie en de bijbehorende doelstellingen realiseren kost tijd. Het nationaal preventieakkoord heeft ruim 200 afspraken gemaakt met diverse partners. Lokaal maken we de vertaalslag van deze afspraken naar het lokale maatwerk. De nationale en lokale ambities vragen dan ook om veiligstelling van het LPA op de lange termijn. De lange termijn definiëren wij nu als 2040. Het LPA wordt continu gemonitord, geëvalueerd en aangepast om ook voor de lange termijn het best mogelijke beleid uit te voeren. 

Voor de regie van het LPA is een kernteam van kartrekkers samengesteld. Het kernteam overlegt periodiek, beoordeelt subsidie-/projectaanvragen, bespreekt signalen vanuit andere deelnemers en lopende activiteiten en organiseert bijeenkomsten voor alle deelnemers. Het kernteam neemt initiatief om andere deelnemers te blijven betrekken en enthousiasmeren. 

Het LPA is een groeidocument. Er kunnen in de toekomst meer organisaties aanhaken. Ook hebben andere partners de mogelijkheid om zich aan te melden bij het kernteam. Daarnaast willen we in de toekomst aan de slag met werkgroepen per speerpunt. Op die manier kunnen organisaties specifiek over 1 aandachtspunt sparren met andere betrokkenen. Vanuit kernteam zal daar altijd iemand aanwezig zijn. Zo houdt het kernteam het overzicht in alle initiatieven binnen het LPA. 

De kernteams van het lokaal sportakkoord en het lokaal preventieakkoord worden in 2022 samengevoegd. Tussen beide akkoorden bespeuren we veel overlap en die willen we efficiënt benutten.

In de gemeente WMW is preventie al een onderwerp in o.a. het lokaal sportakkoord West Maas en Waal en het beleidskader ‘Samen Beter 2017-2022’. Hier pakken we op door in het LPA. De kernmerken, mede uit de bovenstaande stukken, volgen hieronder. Verder is het uitvoeringsdocument is concreet en praktisch. 

Tijdens de inloopmiddagen op het gemeentehuis in week 38 zijn potentiële partners uitgenodigd om mee te denken over het lokaal preventieakkoord. Dit gebeurde fysiek, digitaal en telefonisch en was keer op keer energiek. De kaders en veelgenoemde punten uit deze gesprekken zijn hieronder opgesomd.
 
In de Bijlage 2 zijn de genodigde- en potentiële partners te vinden. Dit zijn de mogelijkheden die het kernteam nu ziet om te groeien.

Verder willen wij graag het LPA kaderen met de volgende opgestelde regels. 
De lokale preventieovereenkomst West Maas en Waal Vitaal:

1. Stimuleert en ondersteunt het verwerven/onderhouden van een gezonde leefstijl van alle leeftijdsgroepen;
2. Richt zich op de thema's roken, middelengebruik en problematisch alcoholgebruik onder jongeren;
3. Richt zich op de thema's gezond gewicht en mentaal welzijn in de gehele samenleving;
4. Zorgt voor een totaalaanpak;
5. Is een samenwerking van publieke en private partners;
6. Betrekt bewoners bij de ontwikkeling en uitvoering van het akkoord;
7. Is gekoppeld aan het lokale sportakkoord West Maas en Waal en het lokale gezondheidsbeleid;
8. Zorgt voor blijvende effecten van de inspanningen door deze ook na 2023 te borgen;
9. Is geen 'papieren tijger', het bevat concrete acties, waarbij we liever 4 dingen goed doen, dan 10 half;
10. Legt waar mogelijk verbanden tussen de verschillende organisaties en thema's.

Er is veel input geleverd in de brainstormsessies tijdens de inloopmiddagen. Soms konden organisaties met elkaar sparren, soms heeft de projectleider initiatieven samengebracht na afloop. De inspraak van betrokkenen is getrechterd in concrete afspraken, abstracte ambities en bestaand beleid. Per speerpunt zetten we dat overzicht op een rij:

Speerpunt 1. Gezond gewicht

• Ambitie om een JOGG-gemeente te worden;
• We bieden Bendefit@work aan aan bedrijven om te werken en aandacht te krijgen voor de vitaliteit van medewerkers;
• We smelten het sport- en preventieakkoord samen;
• Stimuleren van meer beweging in het onderwijs door inzet van bijvoorbeeld de buurtsportcoach, Gym je slim of Bewegen met Nijntje.

Speerpunt 2. Minder roken

• We maken verschillende zones rookvrij, bijvoorbeeld speeltuinen, publieke ruimtes en sportaccommodaties;
• We stellen promotiematerialen voor een rookvrije generatie beschikbaar;
• We doen mee met de regionale thematafel rondom het terugbrengen van roken onder jongeren met de gemeenten Beuningen, Druten en Wijchen;
• We maken jongeren bewust van de gevolgen van roken door de inzet van Helder op School (door o.a. Iriszorg, ProPersona-Connect en het VO).

Speerpunt 3. Minder alcoholgebruik en middelengebruik

• We stellen in 2022 met partners een nieuw beleid op voor Verantwoordelijk Alcohol Schenken. Hierbij betrekken we bijvoorbeeld Iriszorg en verenigingen; 
• We organiseren in ieder dorp een informatiebijeenkomst over middelengebruik voor ouders, vrijwilligers bij verenigingen en andere geïnteresseerden;
• We maken bewust van de gevolgen van alcohol- en middelengebruik en het betrekken van ouders om dit te signaleren. Afhankelijk van de keuze betrokken partijen kunnen programma’s als Get2KnowU worden ingezet. Het programma Helder op School wordt al ingezet.

Speerpunt 4. Mentaal welzijn

• We zetten in op het bespreekbaar maken van mentaal welzijn en het betrekken van ouders hierbij om dit te signaleren. Afhankelijk van de keuze van betrokken partijen kunnen programma’s als Get2KnowU worden ingezet;
• Jongerenwerkers zijn aanwezig op het VO tijdens pauzes en inzetbaar voor docenten voor een lessenreeks, ondersteuning bij escalatie en als spreekuur voor jongeren.

Het kernteam vergadert periodiek. Met alle aangesloten partners is minimaal 2 keer per jaar een afspraak over de voortgang van gemaakte afspraken. Ook monitoren we gezamenlijk of het LPA up-to-date blijft. Dit doen we door uitkomsten van onderzoeken, experimenten of andere ervaringen met elkaar te bespreken en waar nodig het LPA bij te stellen. 

Voor het aanvragen van projectbudget en het evalueren van projecten zijn de volgende uitgangspunten opgesteld.

De beoordeling van een subsidieaanvraag gebeurt aan de hand van de volgende punten:

• Raakvlak(ken) met speerpunt(en)
• Samenwerking (minimaal 3 partijen)
• Begroting
• Continuïteit
• Planning

Projecten worden geëvalueerd op:

• Bereikte doelgroep 
• Ervaring doelgroep (Effectiviteit/ tevredenheid)
• Resultaten van het project
• Leren van het proces
• Participatie van partners uit het lokaal preventieakkoord
• Nieuwe verbindingen (kruisbestuiving, nieuwe samenwerking)
• Doelmatige inzet van het budget

Het Rijk stelt een jaarlijks uitvoeringsbudget beschikbaar van € 10.000, -. De gemeente West Maas en Waal doet daarvoor jaarlijks de aanvraag bij het ministerie van VWS. De financiële polsstok kan verder reiken door activiteiten te combineren met activiteiten uit het lokaal sportakkoord West Maas en Waal in Beweging of gebruik te maken van en te zoeken naar andere subsidiebronnen (zoals het rijkssteunprogramma ‘Steunpakket sociaal en mentaal welzijn en leefstijl’; of ondersteuning door het bedrijfsleven). Het LPA fungeert niet als subsidieloket voor losse activiteiten van een solitaire organisatie. Het gaat om het ondersteunen van activiteiten die, passend binnen het LPA, door minimaal drie samenwerkende organisaties (privaat en publiek) worden ontwikkeld en/of uitgevoerd. Zoals eerder aangegeven maakt het kernteam de afweging of een bijdrage uit het uitvoeringsbudget aan een activiteit wordt toegekend. De financiële afhandeling en eindverantwoordelijkheid ligt bij het kernteam.

We willen natuurlijk dat activiteiten uit het LPA de juiste inwoners helpen en ondersteunen. Voor de effectiviteit moeten vraag en aanbod dan ook goed op elkaar aansluiten. Hiervoor is afstemming tussen signaleerders (scholen, jongeren/ouderwerkers, huisartsen etc.) en activiteitenaanbieders (gemeente, maatschappelijke organisaties, ondernemers etc.) nodig. Om dat voor elkaar te krijgen ondersteunt het LPA enerzijds dat signaleerders de vraag in beeld brengen. En anderzijds dat activiteitenaanbieders hun activiteitenaanbod bundelen. In een themabijeenkomst (b.v. een preventiemiddagen op het gemeentehuis) brengt signaleerders en aanbieders bijeen, voor uitwisseling van vraag en aanbod. Zodoende kan het doorverwijzen van signaleerder naar aanbieder en andersom op gang komen.

Het kernteam zorgt voor updates via nieuwsbrieven per mail en de communicatiekanalen van de gemeente. Deze informatie kan uiteraard ook worden gedeeld via de communicatiekanalen van alle deelnemende partijen (digitaal en geprint). 

West Maas en Waal Vitaal is in zeer korte tijd tot stand gekomen, maar ondanks tijds- en coronabeperkingen met diverse fysieke bijeenkomsten, veel telefoongesprekken en digitale overleggen. We zijn trots op de opgestelde ambities, gemaakte afspraken en voorgenomen, nieuwe samenwerkingen. Daardoor is het mogelijk om met het lokaal preventieakkoord Maas en Waal Vitaal het uitvoeringsbudget 2021 via VNG en VWS aan te vragen en direct met de uitvoering te starten. In de komende maanden zorgt het kernteam voor verdere invulling en verdieping. 

Het doel daarvan is een breder draagvlak, meer partners en meer activiteiten. Daarnaast is er een brede overlap met het lokaal preventieakkoord West Maas en Waal. We benutten de kans om beide akkoorden, in overleg met alle partners, in elkaar te vlechten. Naar verwachting wordt het lokaal sport- en preventieakkoord Maas en Waal Vitaal in het eerste kwartaal van 2022 samengevoegd. Om stevig door te pakken voor een vitalere samenleving!

Specifiek: jeugd

De GGD-gezondheidsmonitor jeugd heeft inzicht in de gezondheid gegeven, het welzijn en de leefstijl van middelbare scholieren in WMW. Het onderzoek vindt elke vier jaar plaats, bij leerlingen in de klassen 2 en 4 van het voortgezet onderwijs. De leerlingen vullen een digitale vragenlijst in over hun gezondheid, psychisch welzijn, leefstijl (zoals voeding, bewegen, alcohol en roken), schoolplezier en -verzuim en seksualiteit. 
Samenvattend de belangrijkste uitkomsten van de monitor van WMW:

• Zeer hoog percentage alcoholgebruik door jongeren (43%) en hoge acceptatie voor alcoholgebruik door ouders (34%). In de regio Gelderland-Zuid is een dalende trend in alcoholconsumptie door jongeren te zien over de jaren, maar deze daling stagneert in de gemeente WMW. 
• Roken, soft- en harddrugs gebruik komt uit de monitor niet naar voren als verontrustend, maar gemiddeld in vergelijking met de regio Gelderland-Zuid. Wat opvalt is dat 0% van de jongeren aangeven dat zij de laatste vier weken harddrugs hebben gebruikt en 1% geeft aan wel eens drugs gebruikt te hebben.
• Aandacht nodig voor langzame toename psychosociale problemen bij jeugd;
• Stress en prestatiedruk bij jongeren valt op in de cijfers. 38% geeft aan zich (zeer) vaak gestrest te voelen. Dit is in vergelijking met de regio Gelderland-Zuid (41%) gunstiger, maar nog steeds een vrij hoog percentage. Het overgrote deel van deze jongeren voelen zich gestrest door ‘school of huiswerk’. Stress thuissituatie bij klein percentage maar is wel vaak ernstiger en gecombineerd met psychosociale problemen.
• (Veel) meer jeugdigen in WMW geven aan school niet leuk of vreselijk te vinden (15%), dit is in vergelijking met de regio (10%) een groot verschil. 
• Weerbaarheid is grote beschermende factor ter voorkoming van problemen. 13% van de jeugdigen in WMW geeft aan zich onvoldoende weerbaar te voelen. 

Corona heeft invloed op de gezondheid en weerbaarheid van jeugd. Deze groep heeft daarom juist nu extra aandacht nodig. Activiteiten in het LPA dragen bij om coronaeffecten te dempen en een goede doorstart in de na-coronatijd mogelijk te maken. 

Specifiek: ouderen en wijken

In de GGD-gezondheidsmonitor 2020-2021 dat het best goed gaat met de volwassenen van WMW. Er is afname van ongezonde leefstijlgewoontes zoals alcoholgebruik, roken. En  bewegen neemt bij 65+ toe. De fruit consumptie bij 18-65 neemt ook toe. Minder mensen geven aan moeite te hebben met rondkomen. Zij geven aan een onvoorziene uitgaven van €1000 beschikbaar te hebben. De sociale omgeving komt ook positief naar voren. Het veiligheidsgevoel neemt toe. Daarnaast geeft de groep LHBTQ+ aan minder last te hebben van bejegening. Mentale welzijn bij 65+ ontwikkeld zich ook positief. Angst en depressieklachten laten een dalende trend zien.

Echter zijn er ook aandachtspunten overgewicht bij 18-65 laat al jaren een stijgende trend zien en die wordt niet doorbroken. Bewegen 18-65 laat ook een dalende trend zien. Het groentegebruik bij 65+ neemt ook af. Een andere zorgelijke ontwikkeling is dat steeds meer mensen aangeven eenzaam te zijn.